کولتیوار به چه معناست؟

در واقع اصطلاح کولتیوار یک ترکیبِ برساخته است. که مرکب است از دو واژۀ کولتیواته + واریته.

Cultivar = cultivated variety

یعنی واریتۀ کشاورزی / رقم تجاری.

اما این به چه معناست؟

کافی ست مسئله را اینطور بفهمیم: واریته ها آن عضوی از مجموعۀ زیرگونه های یک گیاه هستند که در نتیجۀ انتخاب طبیعی و طی روند تکاملی گیاه شکل گرفته اند. درحالیکه کولتیوارها محصول انتخاب بشر در طی پیشرفت مناسبات تولید کشاورزی هستند.

جوامع انسانی همواره از میان گیاهان پیرامون خود دست به انتخاب برتر می زنند. ما هزاران سال پیش از میان گندمیان آن واریته هایی را برای برای کشت و پرورش انتخاب کردیم که در هر خوشه تعداد بیشتری دانه تولید می کرد، فرآیند جدا شدن دانه ها از غلاف دانه آسانتر بود و...

این انتخاب های مبتنی بر نیازِ انسانی، در واقع و لزوما همان مسیری نبودند که انتخاب طبیعی طی می کرد. بنابراین ما آنرا انتخاب مصنوعی می نامیم. گرچه از یک منظر فلسفی اینها هنوز انتخاب طبیعی تلقی می شود زیرا انسان خود عضوی از طبیعتِ سیارۀ زمین است و دخالت او در محیط پیرامون را نمی توان بطور قاطع از دخالت دیگر جانوران یا حشرات متمایز کرد. برای مثال پستانداران، حشرات گرده افشان (که دخالت آنها در انتقال ژنتیک گیاهی امری طبیعی قلمداد می شود) و یا ویروس ها قادرند تغییراتی در یک ناحیۀ رویشی و به تبع آن تغییراتی در سرنوشت یک تبار گیاهی پدید آورند که ممکن است به یک موتاسیون و یا ظهور یک واریتۀ جدید منتج شود. و ما نتایج حاصل از چنان مداخله ای را طبیعی می دانیم.

به عبارت دقیقتر، کولتیوار گیری به عملِ انتخاب و پرورش واریته برتر با هدف دستیابی به یک یا چند کاراکتر برجسته در گیاه اطلاق می شود.

این فعالیت در کشت چای، قهوه، تاک و... عمدتا با هدف دستیابی به یک کیفیت طعمی برجسته در محصول نهایی صورت می پذیرد. مثلا یک کشاورز یا یک موسسۀ تحقیقاتی از میان تعدادی واریتۀ مورد بررسی، آن بوته ای را انتخاب می کند که پروفیل طعمی معینی در آن برجسته بوده است. فرض کنید این انتخاب بدین شکل اجرا شود:

از میان صد بوتۀ نمونه، ده پایه که محصول نهایی چای دم آوری شدۀ آنها مشخصات طعمی گُلی و آروماتیک تری دارد را نشانه گذاری کند و با ازدیاد آنها از طریق قلمه زنی به یک جامعۀ پرتعداد دست یابد و سپس در دورۀ بعدی از میان این جامعه (مثلا با هزار عضو) دست به انتخاب بوته ای بزند که در فنجان بالاترین امتیاز را در ارزش گذاری آن ویژگی طعمی کسب می کند. این پروسه اگرچه زمانبر و دشوار است اما زمینۀ دستیابی به یک کولتیوار را فراهم کرده است. منطق دستیابی به نتیجۀ نهایی اما تکثیر اصولی پایۀ منتخب با هدف کشت وسیع (در مقیاس تجاری/تخصصی) است.

کشاورز می تواند بر کولتیوار بدست آمده نامی بگذارد و محصول اسپشیالتی را با آن نام به بازار معرفی کند. سویۀ مکمل ماجرا آنجاست که کولتیوار توسط یک موسسۀ استاندارد و مرجع ثبت و معرفی شود.